Orijentalna kuća Mehmed Ali-bega Osmanbegovića u Novom Pazaru

Piše: Dr. Harun Crnovršanin

Serijal tekstova o novopazarskim orijentalnim kućama plod je autorovog petnaestogodišnjeg istraživanja ove problematike. Za kuću Osmanbegovića njegovo interesovanje započelo je u februaru 2007. godine, kada je posjetio Fuada Osmanbegovića u njegovoj staroj kući o kojoj je sada riječ. Fuad je tada ispričao da je njihov najpoznatiji predak bio Mehmed-Ali-beg Osmanbegović, u to vrijeme jedan od najobrazovanijih ljudi u Novom Pazaru.

KO JE BIO MEHMED ALI-BEG OSMANBEGOVIĆ?

Mehmed Ai-beg Osmanbegović je rođen 1896. godine u Novom Pazaru u jednoj od najbogatijih familija. To je bila jedina familija u gradu sa prezimenom Osmanbegović. Njihovo izvorno prezime bilo je Hadžiosmanbegović, da bi im kasnije u komunizmu uklonili prefiks „hadži“ iz prezimena. Zna se da su turskog porijekla i da im je predak bio turski paša. Imali su svoje velike posjede u selima oko Novog Pazara: u Osoju, Bajevici i Muru. Nakon propasti Turskog carstva 1912. godine, iako je bio pozvan da sa turskom vojskom ide u Istanbul, njegov otac nije htio da napušta Jeni Pazar već je ostao sa familijom. Mehmed Ali-beg je fakultetsko obrazovanje stekao u Istanbulu, da bi se nakon studija vratio u rodni grad. Njegova aktivnost je vezana u Kraljevini Jugoslaviji, na polju ekonomskog i privrednog jačanja Novog Pazara.

O Mehmed Ali-begu Osmanbegoviću, kao pioniru modernizacije Novog Pazara, autor ovog teksta pisao je u svojoj knjizi „Dr. Mehmed Spaho-državnik i borac za BiH“, izdate 2007. godine u Zenici. Da bi razumjeli u kakvim uslovima su živjeli Bošnjaci, opisaćemo period kraljeve lične diktature u kojem su Bosna, Sandžak i Kosovo „pocijepani“ na banovine.

„Bilo je to vrijeme kada je kralj Aleksandar Karađorđević Proklamacijom od 06. januara 1929. godine ukinuo Vidovdanski ustav (njime je BiH bila sačuvana kao administrativna cjelina) i raspustio Skupštinu, te je na taj način sva zakonodavna i izvršna vlast prešla u njegove ruke. Zabranjen je rad svim političkim strankama u zemlji. Ovaj događaj je u historiji poznat kao šestojanuarska diktatura koja je trajala sve do 03. septembra 1931. godine, kada je kralj odlučio da „oktroiše“ (silom nametne) novi ustav.

General Petar Živković, koga je kralja Aleksandar postavio za predsjednika vlade, je 03. oktobra 1929. godine u Beogradu proglasio Zakon o nazivu i podjeli Kraljevine na upravna područja. Tada je promijenjen i naziv države u Kraljevina jugoslavija. Novim zakonom o podjeli države izvršena je teritorijalna podjela, umjesto na oblasti, na banovine kao nova upravna područja, pri čemu se nije vodilo računa o historijskim, etničkim i prirodnim cjelinama. Prethodna Kraljevina SHS (Srba, Hrvata i Slovenaca) je bila podijeljena na 33 oblasti a novoformirana Kraljevina Jugoslavija na 9 banovina: Dravsku, Savsku, Drinsku, Vrbasku, Primorsku, Zetsku, Dunavsku, Moravsku i Vardarsku.

Formiranjem banovina Bosna i Hercegovina je potpuno „pocijepana“, jer je većina njenih dijelova pripojena u srpska, hrvatska i crnogorska upravna područja. Bosna je bila podijeljena na četiri banovine: Drinsku, Vrbasku, Primorsku i Zetsku. U svim tim banovinama Bošnjaci su činili manjinu u odnosu na Srbe. Došlo je do apsurdne situacije da su građani Sandžaka i Dukađina (op. Metohije) bili upućeni na Cetinje kao administrativni centar Zetske banovine, a oni iz Valjeva na Sarajevo kao centar Drinske banovine, jer se jedino vodilo računa o jačanju Srba u novim administrativnim jedinicama“. (Dio teksta iz knjige „Dr. Mehmed Spaho-državnik i borac za BiH“, autora Haruna Crnovršanina i Nura Sadikovića, izdate 2007. u Zenici).

U navedenoj knjizi autor ovog teksta je, na str. 337-340., objavio da je „… Mehmed Ali-beg Osmanbegović, kao visoki novopazarski funkcioner išao na Cetinje i molio bana Zetske banovine da mu izađe u susret i pomogne pazarskoj opštini da izgradi:

-put Novi Pazar-Berane,

-vodovod u Novom Pazaru,

-osnovnu školu i Sresko načelstvo,

-dom za uboge starce,

-ćilimarsku školu i

-žensku zanatsku školu.

Naravno da tadašnji ban Zetske banovine nije učinio skoro ništa da riješi njegove zahtjeve. Od svega navedenog otvorena je Ćilimarska škola u kući Ali-bega Ćorovića iznad Gradskog parka. Mehmed Ali-beg i njegov brat Ibrahim-beg Osmanbegović bili su jedni od najobrazovanijih i najbogatijih ljudi u Novom Pazaru, da bi im, prvo Kralj, a kasnije i komunisti, nakon Drugog svjetskog rata, oduzeli skoro sve.

Ibrahim-beg, koji je umro 1937. godine, imao je sina Emin-bega kome su komunisti 1962. godine oduzeli veliko imanje u centru grada uz mizernu nadoknadu. Na njegovom imanju je podignut Zanatski centar. Komunisti su mu, za utjehu, ostavili porodičnu kuću u Ejup-begovom sokaku (danas ulica 8. Mart br.2) u kojoj je do prije 15 godina živeo njegov sin Fuad sa porodicom.

OPIS ORIJENTALNE KUĆE OSMANBEGOVIĆA

Kuća Osmanbegovića je imala prizemlje i sprat i bila veoma interesantna orijentalno- bošnjačka kuća. Napravljena je krajem 19. vijeka i u njoj su živjeli braća Mehmed Ali-beg i njegov brat Ibrahim-beg. Mehmedalija nije ima djece i nakon njegove smrti u kući su živjeli Ibrahim-beg, njegova supruga Husnija i djeca: Emin, Nedžib i Nedžmija.

Emin-beg (1918-1990) je u to vrijeme završio gimnaziju i bio je veoma obrazovan. Posjedovao je izuzetno bogatu kućnu biblioteku koja mu je ostala od njegovog oca i amidže. Radio je, sve do svoje penzije, kao sekretar Islamske zajednice u Novom Pazaru. Bio je oženjen sa Mejremom Džanefendić (1931-2000), koja je kao dijete ostala siroče i koju su Aćif efendija Hadžiahmetović i njegova supruga Mahija-hanuma uzeli u svoju kuću i odgajili kao svoje dijete. Emin-beg i Mejrema su imali troje djece:

sinove Feuziju (1952-1985) i Fuada (1953-2028) i kćerku Vedžihu (1951-1998).

Feuziju su Pazaru znali pod nadimkom „Kika“. On se nije ženio i umro je veoma mlad u svojoj 33-oj godini života. Fuad je bio oženjen Alijom-Aljkom i sa njom ima dvije kćerke: Džejlanu i Farisu. Fuad je radio u tekstilnom pogonu „Konfekcija“ a kasnije i kod privatnika kao krojač. Nažalost, i Fuad je mlad umro. Njegova kćerka Džejlana je diplomirani ekonomista a Farisa diplomirana pravnica. Vedžiha-Đika je bila udata za Šuća Badića u Postijenje kod Novog Pazara.

Eminov brat Nedžib je bio učitelj po struci i radio je u Osnovnoj školi na Dohoviću. Bio je oženjen sa Atijom-Atom Hamzagić.

Eminova i Nedžibova sestra Nedžmija udala se za Ismet-bega Rasovca i sa njim ima sina Vefika (1953) i kćerke bliznakinje Đulsumu (1947) i Gileru (1947).

Kuća Osmanbegovića je na prizemlju imala jednu sobu čiji su prozori gledali na ulaznu kapiju i Dom kulture od ulice 8. Mart. U njoj su stanovali kirijaši. U toj sobi je kao kirijaš živjela Mahija Pučić sve do svoje smrti. Preko puta sobe nalazile su se jedna mala i jedna velika izba (prostorija gdje su se ostavljale namirnice, voće, povrće, meso itd.) Izbe su u našim kućama nekada bile neka vrsta frižidera, jer su njeni zidovi bili debeli preko pola metra i pravili su hlad i hrana se nije kvarila. Na prizemlju se nalazio hamam (kupatilo) i nužnik zatvorenog tipa sa uredno sprovedenom kanalizacijom.

Iz velikog hodnika ili hajata vodile su drvene stube za gornji sprat. Na spratu su postojale dvije velike sobe i dva „ćoška“ (izbačen i pokriven balkon). Ćoškovi su imali po tri uska prozora i metalne ukrasne ramove zvani „mušebaci“ koji su davali posebnu čar kući. Veliki ćošak je gledao sa prozorima ka avlijskoj kapiji od ulice 8. Mart. Manji ćošak je gledao ka pijaci i rijeci Raški. U jednoj velikoj sobi živio je Eminov brat Nedžib-Džibo sa suprugom Atom Hamzagić. Nedžib je ovu sobu koristio kad bi došao u Pazar, jer je u Selakovcu, odmah ispod Dohovića, u blizini zadruge „Vojin Popović“, imao na raspolaganju kuću koju mu je država dodijelila kao prosvjetnom radniku Osnovne škole na Dohoviću. Nakon njegove smrti njegova supruga Ata otišla je da živi u prelijepu kuću Hamzagića koja se nalazi kod robne kuće „Samald“.

Naspram njihove Nedžibove sobe bila je još jedna velika soba u kojoj je živio Emin-beg sa familijom. Obe ove sobe imale su dušekluke (ugrađene drvene ormare u zidu) a ćoškovi su imali minderluke. Na spratu se nalazio još jedan hamam (kupatilo).

Ispred kuće nalazile su se dvije avlije, jedna sa kaldrmom koja je izlazila na ulicu. U njoj se nalazio bunar sa kamenim santračem koji još uvijek postoji i cvijećem svud okolo. Druga se zvala dišer-avlija i bila je pregrađena zidom sa kapijom u sredini.

Uz kuću Osmanbegovića, do same ulice 8.Mart, nalazio se tzv. selamluk (građevina na spratu koja je služila za stanovanje uglavnom gostiju (musafira) koji bi došli kod domaćina u posjetu). Na spratu se nalazila i veoma bogata kućna biblioteka familije Osmanbegović koja je čuvala rukopise i knjige na arapskom i staroturskom stare par stotina godina. Zbog toga su i mnogi naučni radnici (historičari, orijentalist) dolazili kod Emin-bega Osmanbegovića da se posluže njegovom bibliotekom. U prizemlju je bila divanhana. Nažalost, ovaj selamluk je izgoreo 1981. godine, a sa njime i ova bogata biblioteka neprocjenjive vrijednosti.

KOMUNISTI SU 1962. GODINE EMIN-BEGU OSMANBEGOVIĆU OTELI 30 ARI ZEMLJIŠTA RADI IZGRADNJE „ZANATSKOG CENTRA“

Obzirom da se kuća Osmanbegovića nalazila u atraktivnom dijelu Novog Pazara sa velikom baščom, komunisti su, naviknuti da otimaju imovinu bogatijim pazarskim porodicama, uradili isto i sa familijom Emin-bega Osmanbegovića. Njemu su oduzeli 30 ari i na njegovom zemljištu podigli tzv. Zanatski centar, u neposrednoj blizini pazarske pijace. Emin-begu je ostala kuća i svega 6 ari placa. Nakon njegove smrti u njoj je živio njegov sin Fuad sa familjom. I ova kuća je 2013. godine porušena a na njeno mjesto podignuta višespratna zgrada.

…………………………………………………………………

P.S. Autor ovog teksta se zahvaljuje na pomoći pri izradi istog: Vefiku i Mehdiji-Meki Rasovac, Adnanu Čaviću i Šefki Begović-Ličina.