Piše: dr. Harun Crnovršanin
Aćif Hadžiahmetović, u narodu poznat kao Aćif efendija, bio je jedan od najproganjanijih političara u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (1918-1929) i Kraljevini Jugoslaviji (od 1929-1941). Rođen je u Novom Pazaru 1887. godine od oca Emina Hadžiahmetovića i majke Jalduze. Otac mu je bio porijeklom kosovski Albanac iz Đakovice od familije Bljuta, a majka mu je bila Bošnjakinja od familije Ajdinagić iz Rožaja.
Završio je srednju vojnu školu u Bitolju a kasnije i Vojnu akademiju u Istanbulu. Učesnik je legendarne Bitke na Čanakkale-u u kojoj je odbranjen Istanbul i današnja Turska. Bio je prijatelj Mustafom Kemalom-Ataturkom sa kojim je završio istu vojnu školu u Bitolju. Nakon završetka Prvog svjetskog rata službovao je u Istanbulu i Manisi. Mogao je da ostane u Turskoj i da napravi veliku vojnu i političku karijeru. Međutim, nostalgija za Novim Pazarom i Sandžakom bila je jača, i to je bio glavni razlog da se krajem 1919. godine vrati u svoj rodni grad i da tamo nastavi život koji je rat prekinuo.
KRALJEVINA SRBA, HRVATA I SLOVENACA (SHS) BILA JE TAMNICA ZA BOŠNJAČKI I ALBANSKI NAROD
„U novoj državi Kraljevini SHS, živjelo je preko milion muslimana (Bošnjaka, Albanaca, Turaka i Roma). Regent Aleksandar Karađorđević je u Manifestu od 24. decembra 1918. godine obećao srpskom narodu da će im dodijeliti muslimanske zemljišne posjede u Bosni i Hercegovini, Sandžaku, Kosovu i Makedoniji.
U doba Osmanskog carstva i Austro-Ugarske u Bosni su vladali feudalni imovinski odnosi koji su sa stvaranjem nove zajedničke južnoslovenske države (Kraljevine SHS) bili ukinuti. Dakle, nakon završetka Prvog svjetskog rata 1918. godine u BiH se i zvanično ukdaju kmetski odnosi. Agrarnom reformom iz 1918. godine, dvije trećine plodne zemlje (tačnije 1.286.227 hektara) u BiH oduzeto je od Bošnjaka i besplatno podijeljena na 249.518 srpskih domaćinstava. To je ETNOCID pod firmom tzv. agrarne reforme. Muslimani napuštaju stoljetna ognjišta, jer ostaju bez sredstava za život, sele se u gradove, a veliki broj, kao izbjeglice, sele se u Tursku. Slična situacija bila je i u Sandžaku, na Kosovu i u Makedoniji“. (Iz knjige „Dr. Mehmed Spaho-državnik i borac za BiH“, autora Haruna Crnovršanina i Nura Sadikovića, izdata 2007.g. u Frankfurtu, Njemačka).
Uporedo sa ostalim narodima i bošnjački narod u Bosni i Hercegovini se politički organizuje i u februaru 1919. godine formira Jugoslovensku Muslimansku Organizaciju (JMO) sa dr. Mehmedom Spahom na čelu, a u tzv. Južnoj Srbiji, u koju su ulazili Makedonija, Kosovo i Sandžak, muslimanski narod sastavljen od prethodno navedenih naroda, u decembru 1919. godine formira svoju stranku. Ova stranka dobija naziv Džemijet el-islami (islamsko društvo). Osnovana je u Skoplju a njen prvi predsjednik bio je Nedžib-beg Draga, potpredsjednik Sefedin Huršid (Sadedin Rušid) a sekretar Aćif Hadžiahmetović.
Aćif efendija je, zajedno sa Ferhat-beg Dragom, postao jedan od vođa stranke Džemijet el-islami. Nakon par godina na čelo ove stranke dolazi ambiciozni Ferhat-beg Draga, rođeni brat Nedžiba Drage, prvog predsjednika ove stranke. On je bio Albanac iz Sandžaka, iz sela Mojstira kod Tutina. Aćif efendija i Ferhat- beg su u Narodnoj skupštini Kraljevine SHS vodili veoma tešku borbu sa Nikolom Pašićem i njegovim radikalskim poslanicima vezano za stvarenje političkih i drugih prava muslimanskog naroda u tzv. Južnoj Srbiji. Draga je vođstvo Džemijeta preuzeo 1923. godine a njeno sjedište koje je bilo u Skoplju prebacio u Kosovsku Mitrovicu čiji je gradonačelnik bio od 1914.- 1918.godine.
Njegova desna ruka bio je Aćif efendija iz Novog Pazara. Ferhat-beg je u Skupštini bio predsjednik Džemijetskog kluba a Aćif efendija džemijetski poslanik iz Novopazarskog sreza. Najveće uspjehe Džemijet je postigao na opštinskim i poslaničkim izborima od 1923. do 1925. godine. On je masovno okupljao bivše age i begove, sve trgovce-muslimane, ogroman broj zanatlija, radnika, službenika i zemljoradnika. Muslimani sa seoskog područja listom su bili za Džemijet.
Najjače uporište Džemijeta bio je sjeverni dio Kosova sa srbijanskim dijelom Sandžaka. Aćif efendija je zajedno sa Ferhat-beg Dragom zahtjevao od Nikole Pašića, kao protivuslugu za podršku 14 džemijetovih poslanika u Skupštini, da isplati agama i begovima novac za otetu zemlju, otvaranje škola na maternjem jeziku (turskom, albanskom i bosanskom), pomoć vjerskim školama i izvjesnu autonomiju za Kosovo.
Pašićeva Radikalna stranka nije mogla udovoljiti ovim zahtjevima pa je nastojala da likvidira stranku Džemijet. Njen prvi korak bio je hapšenje dvojice džemijetovih vođa: Ferhata Drage i Aćifa Hadžiahmetovića.
DIREKTIVA IZ BEOGRADA: „AĆIF NE SMIJE POBIJEDITI NA IZBORIMA!“
Stranka Džemijet nije htjela da se potčini diktaturi kralja Aleksandra Karađorđevića i predsjednika vlade Nikole Pašića, pa joj je, nakon velikog terora nad Bošnjacima Novopazarskog (tada Deževskog) sreza , 1925. godine zvanično zabranjen rad.
„Poslanički izbori 1925. godine protekli su u znaku terora nad Bošnjacima. Oni su praćeni strahovitim političkim i psihološkim pritiskom na Bošnjake-muslimane. Sve je bilo usmjereno da se spriječi izbor Aćifa Hadžiahmetovića, koji je bio kandidat za narodnog poslanika na listi Džemijeta. Po svaku cijenu morao je da se obezbijedi izbor Živka Šušića, kandidata za poslanika na listi Radikalne stranke. Ovakva predizborna aktivnost izazvala je ogorčenje ogromne većine Bošnjaka Novog Pazara i Novopazarskog (Deževskog) sreza. U takvoj situaciji 10. februara 1925. godine, održani su poslanički izbori. Sve do dana izbora bilo je podnošljivo i izgledalo je normalno. Kada su Radikalna stranka i organi vlasti bili obaviješteni da će ogromna većina Bošnjaka glasati za Aćifa, poslaničkog kandidata na listi Džemijeta, preduzete su vanredne mjere. Organizovana je Teroristička organizacija Srba raznog uzrasta. Pored Srba iz grada dovedeno je u Novi Pazar oko 200 Srba iz raznih sela Deževskog sreza. U ovoj organizaciji bilo je i pazarskih Jevreja. Bili su naoružani motkama, a neki su imali i pištolje. Organizacija je dobila zadatak za dan izbora. Zadatke su dobili žandari, policajci, policijski pisari i drugi organi vlasti u gradu i seoskim opštinama.
KRVAVI POSLANIČKI IZBORI U NOVOM PAZARU 10. FEBRUARA 1925.
I UKIDANJE „DŽEMIJET“ STRANKE
Uoči dana izbora na svim brdima oko grada i u samom gradu počela je pucnjava pušaka, pištolja, bombi i dinamita. To je trajalo cijele noći. Cilj je bio da se Bošnjaci zaplaše i ne izađu na izbore. To je bila jedna od prvih mjera koja je prethodila izborima. Na dan izbora, rano izjutra, sve je izgledalo normalno. Otvorena su biračka mjesta, okupili se birački odbori i čuvari kutija. Izvršene su sve adnministrativne i tehničke pripreme.Čekao se početak izbora. Na nekim biračkim mjestima Bošnjaci su mirno glasali. Nije bilo nikakvih problema. Ali ovaj mir je bio brzo poremećen. Istovremeno su ispred svih biračkih mjesta došli Srbi sa motkama, žandari i policijski pisari i drugi službenici koji su bili aktivisti u ovoj kampanji. Svi Bošnjaci koji su došli do biračkog mjesta, bili su, sa srpske strane, upozoravani da ne glasaju već da se odmah vrate. Ko to nije htio da posluša dobijao je batine i silom bio otjeran sa birališta. Batina je radila na svim biračkim mjestima: u Medresi, „Ruždiji“, kući Mavrića na Paricama i kući Ćorovića, pored džamije do Gradskog parka. Ulicama grada krstarile su grupe terorista. One su prijetnjama, psovkama i motkama vraćale kući Bošnjake koji su pošli da glasaju. Po približnim podacima tog dana je dobilo batine oko 200 Bošnjaka, između ostalih i Aćifov otac Emin Hadžiahmetović. Veliki broj je uhapšen od strane žandara. Oko 11 sati Novi Pazar je opustio. Izuzev Srba i Jevreja, naoružanih grupa Srba, žandara i policajaca, na ulicama grada i na biračkim mjestima nije bilo nikog.
U takvim uslovima za poslanika je izabran Živko Šušić, kandidat za poslanika na listi Radikalne stranke. Glasali su ga Srbi i Jevreji. Lista Džemijet je zvanično izgubila, ali je jedinstvo Bošnjaka okupljenih oko Džemijeta bilo još čvršće. To je ostalo i onda kada je Džemijet, poslije ovih izbora, zvanično prestao da postoji. Teror nije prestao ni poslije oizbora. Ljudi su ubijani noću, u okolnim selima Bošnjacima se pale stogovi žita i sijena, štale i kuće. Žandarmerijski narednik ubio je imama Selima Jusufovića iz Duge Poljane a da za to nije odgovarao. Grupa Srba je bacila bombu u kahvečajnicu Džema Šaranina za vrijeme Ramazana. Grupa Srba-terorista je na Hadžetu kod Dispanzera zaklala Emina Pećanina. Posebnu brutalnost je pokazao žandarmerijski narednik Miloš Strizović koji je sa drugim žandarima sačekivao i bez razloga tukao Bošnjake uveče kada bi se vraćali iz Arap džamije sa molitve. Pucali su šamari, pesnice i čizme po nedužnim ljudima. Bacaju se bombe po avlijama uglednih Bošnjaka. Neko je od srpskih terorista gađao iz pištolja Fehim-bega (Ćorović) Nuribegovića, predsjednika Novog Pazara (1923-1925) pred kapijom njegove kuće.
Zbog toga su sjećanja Bošnjaka na ovu godinu duboko urezana u njihov život. Najteža i najveća posljedica terora koji je vladao u Novom Pazaru za vrijeme poslaničkih izbora 1925. godine, bila je seoba većeg broja Bošnjaka u Tursku. Tada se iz Novog Pazara iselilo preko 150, a sa seoskog područja Novopazarskog sreza oko 200 porodica.
Radikalna stranka je u ovim krajevima poslije izbora izašla kao pobjednik, a Džemijet je definitivno prestao da postoji. Dakle, Nikola Pašić je, praktično, ukidanjem ove stranke, likvidirao sva prava Bošnjaka na prostoru Sandžaka, pa čak i prava na ličnu i imovinsku sigurnost. Očito je da je i pokolj bošnjačkog stanovništva Šahovića i Pavinog Polja, koji su izvršili Crnogorci iz Polja Kolašinskih u noći između 09. i 10. novembra 1924. godine, uticao da se narod, silom prilika-opredijelio za vladajuću Radikalnu stranku.
PRVO HAPŠENJE POSLANIKA AĆIFA HADŽIAHMETOVIĆA
Prvo hapšenje Aćifa Hadžiahmetovića naredio je 27. decembra 1924. godine predsjednik vlade Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS) Nikola Pašić. Policija je ukinula džemijetove novine „Hak“ koji je izlazio u Skoplju. Aćif efendija je uhapšen pod optužbom da je saradnik komitskog pokreta u Sandžaku i na Kosovu koji su predvodili Jusuf Mehonjić i Bajram Curi.
DRUGO HAPŠENJE POSLANIKA HADŽIAHMETOVIĆA
Drugo hapšenje Aćifa Hadžiahmetovića izvršeno je 14. januara 1925. godine, u Peći na Kosovu, kada je trebalo da prisustvuje sastanku Glavnog džemijetskog odbora. Aćif je u zatvoru zadržan do 17. januara kada je pušten na intervenciju hrvatskih političara.
U Skoplju je 30. januara 1925. godine uhapšen i predsjednik Džemijet stranke Ferhat-beg Draga, da bi već sutradan bio sproveden u Kosovsku Mitrovicu.
ATENTATI NA AĆIFA HADŽIAHMETOVIĆA
Aćif efendija je vodio Džemijet iz pozadine i bez njegove podrške za predsjednika Novopazarske opštine nije mogao biti izabran niko, bez obzira dali je pripadao Radikalnoj ili Demokratskoj stranci. Bošnjački narod je njemu neograničeno vjerovao i svoje glasove na izborima je davao onome kome je Aćif bio naklonjen. On je bio centralna figura političkog i vjerskog organizovanja u Novopazarskom srezu. Zbog toga je smetao vlastima u Beogradu koje su riješile da ga likvidiraju. On je bio meta tri neuspjela politička atentata.
Za prva dva odgovorni su velikosrpski nacionalisti iz Beograda, a za treći, koji je pripreman u toku Drugog svjketskog rata, odgovorni su bili lokalni komunisti koji su za egzekutora bili odredili Hasa Rožajca, ali se na kraju od toga odustalo.
PRVI ATENTAT U LJETO 1933.GODINE
Prema izjavi rahmetli Huseina-Cena Zatrića (1922-2001), jednog od najboljih poznavalaca ratnih i poratnih zbivanja u Novopazarskom kraju, „… Prvi atentat na Aćifa efendiju izvršio je lokalni srpski nacionalist Miljojko Roginjac. Bilo je to u ljeto 1933. godine. Napadač je sačekao Hadžiahmetovića ispred njegove kuće koja se nalazila u Ćerčijskom sokaku (današnja ulica Gojka Bačanina), i napao ga noću sjekirom sa leđa. Ulica je bila slabo osvijetljena ali je Aćif opazio njegovu sjenku na zidu i hitro se okrenuo. Roginjac ga je okrznuo skekirom po glavi i ramenu. Pa ipak, Aćif efendija je uspio da mu istrgne sjekiru iz ruku i da pozove komšije koji su brzo istrčali i pružili pomoć ranjenom Hadžiahmetoviću“.
O ovom događaju pisao je i Omer ef. Koničanin u svojim „Sjećanjima“: „U toku ljeta 1933. godine, za vrijeme Ramazana, dva nepoznata čovjeka napali su sjekirom Aćifa Hadžiahmetovića. Napad je izvršen u Žičkoj ulici, sada ulica Gojka Bačanina, ispred Aćifove kuće. Organizatori napada planirali su da se Aćif ubije. To im nije uspjelo. Aćif je zadobio samo teže povrede po glavi i ramenu. Po čaršiji se pričalo da su Aćifa napali Miljojko Roginjac, službenik, sada radi u Higijenskom zavodu u Novom Pazaru i Bako Marovac, radnik, oba iz Novog Pazara. Istraga je konstatovala da su napadači nepoznati“. (Iz knjige „Efendijina sećanja i kazivanja“, autora Miodraga Radovića, izdata 1998. u Novom Pazaru)
Nakon Drugog svjetskog rata Miljojko Roginjac je radio u Higijenskom zavodu u Novom Pazaru pa je detalje o atentatu na Aćifa efendiju otkrio svom kolegi Redžepu Zagareviću (1926-2021), koji je to u ljeto 2015. godine ispričao autoru ovog teksta. Redžep je nakon rata otišao u Beograd i tamo završio Srednju medicinsku školu. Bio je jedan od prvih u Sandžaku koju je završio ovu školu. Radio je u Tutinu i u Novom Pazaru. O tom susretu sa Miljojkom on je sljedeće izjavio: „Sudbina je htjela da se zaposlim u Higijenskom zavodu u Pazaru i da radim sa Miljojkom Roginjcom, čovjekom koji je 1933. godine pokušao da ubije Aćifa efendiju. Miljojko mi je otvoreno ispričao da je imao zadatak da ubije Aćifa Hadžiahmetovića. Bio je preobučen u žensku muslimansku nošnju i ispod čaršafa je nosio manju sjekiru. Kad je pao prvi mrak, pratio je Aćifa do njegove kuće u Ćerčijskom sokaku, i kad je stigao do pred vrata, Miljojko je izvadio sjekiru i zamahnuo da ga udari u glavu. Međutim, Aćif efendija je, zahvaljujući osvetljenju na banderi ispred svoje kuće, primjetio sjenku napadača sa sjekirom na zidu i izmako se. Sjekira se zabila u drveni direk od kuće ali ga je jednim dijelom zakačila i ranila po uhu i ramenu. Ipak Aćif je uspio da mu otme sjekiru i pozove komšije u pomoć, nakon čega je Miljojko pobjegao“. (Izjava Redžepa Zagarevića data autoru ovog teksta 26. jula 2015. godine u Gradačcu, BiH).
Nakon prvog atentata Aćef efendija za svog tjelohranitelja
angažuje Aćifa Mađovića sa Druma
Znajući da iza ovog napada stoji „država“ Aćif efendija je riješio da za lično obezbjeđenje angažuje svog velikog prijatelja i imenjaka –Aćifa Mađovića (1892-1981) sa Druma. Taj njegova predostrožnost pokazala se kao veoma mudar potez. Jer, upravo će mu Aćif Mađović, nakon dvije godine od prvog atentata, spasiti život od sljedećeg atentatora. Glavni razlog što je Efendija uzeo svog imenjaka da brine o svojoj bezbjednosti je bio slučaj kada se Aćif Mađović dokazao uhvativši lopova na tavanu Efendijine kuće koji je imao namjeru da opljačka njegov novac i zlato koje se nalazilo u kući. Podsetimo se da je Aćif efendija bio jedan od najbogatijih ljudi u Novom Pazaru i da je bio na meti mnogih lopova.
DRUGI ATENTAT U VRIJEME POSLANIČKIH IZBORA 1938. GODINE
Nakon prvog atentata u Novom Pazaru su iste 1933. godine održani Opštinski izbori na kojima Bošnjaci nisu učestvovali na ovim izborima, jer je Aćif efendija ocijenio da to neće odobriti Beograd a istovremeno plašio da se ne ponovi 1925. godina. Međutim u toku predizborne kampanje uticao je da Bošnjaci glasaju advokata Dušana Davidovića za predsjednika opštine Novi Pazar. Davidović je, zahvaljujući Aćifu, pobijedio a njegov protivkandidat Đorđe Petrović, koga su glasali Srbi i Jevreji, izgubio je. Davidović je ponovo pobijedio na opštinskim izborima iz 1936. godine, nakon čega dolazi do svađe i razlaza između njega i Aćifa efendije.
Nakon dvije godine, tačnije 1935., održavaju se Poslanički izbori. Na ovim izborima Beograd odbija kandidaturu Tihomira Šarkovića, kandidata za poslanika Novopazarskog (Deževskog) sreza i Aćifa Hadžiahmetovića, kandidata za poslanika Tutinskog (Štavičkog) sreza. Policija je i na ovim izborima otvoreno prijetila biračima da ne glasaju za opozicione stranke nego za vladajuću Jugoslovensku nacionalnu stranku čiji je kandidat bio Živko Šušić.
„Na poslaničkim izborima 1938. godine učestvuju tri najače stranke: Jugoslovenska nacionalna stranka, Jugoslovenska radikalna zajednica (Jereza) i Demokratska stranka. Glavni politički rivali bili su: Živko Šušić, član „Jereze 1“, Tihomir Šarković, pripadnik „Jereze 2“ i Dušan Davidović iz Demokratske stranke. Iza Šarkovića stajao je Aćif Hadžiahmetović koji mu je obezbjeđivao glasove kod većine Muslimana (op. Bošnjaka)“. (Iz knjige „Novi Pazar i okolina“ od grupe autora, izdate 1969. godine u Beogradu).
Glavne ličnosti u „Jerezi 1“ bili su: Živko Šušić, Dušan Vranić, Spaso Nićiforović i dvojica Bošnjaka: Ramo Crnišanin i Murat Kamešničanin. Glavna politička borba se vodila između „Jereze 1“ i „Jereze 2“. Predizborni skupovi u Novom Pazaru praćeni su čestim svađama i tučama i na kraju pokušajem ubistva Aćifa Hadžiahmetovića. Naime, na jednom zboru u kafani „Vrbak“, (preteči današnjeg hotela „Vrbak“), pripadnik „Jereze 1“- MURAT KAMEŠNIČANIN pucao je iz pištolja na Aćifa Hadžiahmetovića, kao svog političkog protivnika. Prvi metak je promašio Efendiju, i kad je atentator pokušao da puca drugi put, na njega je skočio Efendijin tjelohranitelja Aćif Mađović i istrgao mu pištolj iz ruku i tako ga spasio sigurne smrti.
Na ovim izborima Tihomir Šarković je izabran za poslanika Deževskog a Aćif Hadžiahmetović za poslanika Štavičkog sreza. Ovo su ujedno bi posljednji izbori u historiji Kraljevine Jugoslavije koja će zauvjek nestati u vihoru dolazećeg Drugog svjetskog rata 1941. godine.
Aćif Mađović je, za razliku od svog prijatelja i lidera Aćifa efendije, preživio Drugi svjetski rat. Živio je dosta povučeno, na Drumu, u ulici Rifata Burdžovića, sve do svoje smrti 1981. godine. Bio je poštovan i omiljen u čitavom komšiluku i šire.
U braku sa Bahtom Hasotić iz Vape kod Sjenice imao je 8 djece: 4 ćerke i 4 sina. Ćerke su mu: Ifeta, Ismeta, Vezira i Fatima, a sinovi: Ejup, Harun, Ibrahim i Izet. Treba istaknuti da mu je sin, rahmetli Ibrahim-Ibro, dugo godina bio predsjednik Suda u Novom Pazaru i jedan od prvih bošnjačkih intelektualaca u ovom gradu.
PRIPREMA TREĆEG ATENTATA NA AĆIFA EFENDIJU 1942. GODINE
OD STRANE LOKALNIH KOMUNISTA-RAMIZA KOCE I HASA ROŽAJCA
Na samom počletku Drugog svjetskog rata, u Novi Pazar je, radi formiranja komunističke organizacije, dolatio Rifat Burdžović-Tršo (1913-1942), najistaknutija ličnost komunističkog pokreta na prostoru Srbije, Sandžaka i Crne Gore. U Pazaru je prije rata djelovao samo jedan član Komunističke partije. Bio je to Hakija Zejnelović. Prema pisanju historičara Ejupa Mušovića „on nije ništa preduzimao da kao komunist okupi ljude i snage koje su se već afirmisale na liniji KPJ u toku demonstracija 27. marta 1941. i da izvrši osnovne zadatke koje je KPJ jasno formulisala za slučaj napada na našu zemlju“.
Tršo je u Pazar dolazio tri puta: prvi put 10. aprila, drugi put-polovinom maja i treći i posljednji put- sredinom juna 1941. godine, kada je konačno formirao partijsku organizaciju. Jake njemačke snage su u Novi Pazar ušle 17. aprila 1941. godine. Situaciju u Novom Pazaru je suvereno kontrolisao Aćif efendija sa svojim saradnicima i nije dozvoljavao nikome sa strane, pa ni komunistima da unose nemir u gradu, jer to bi značilo i direktnu konfrontaciju sa njemačkim okupatorom nakon čega bi, u znak odmazde, stradalo civilno pazarsko stanovništvo.
Međutim, u samom Pazaru i okolnim selima, u ilegali bilo je aktivno dvadesetak skojevaca i komunista od čega su polovinu činili Bošnjaci-muslimani. Među njima se ističu: Šaban Koč (1914-1943), Vehbo Kolašinac (1915-1942), Zenun Hasković (1915-1943), Haso Rožajac (1916-1991), Rasim Halilović (1916-1944), Mehmed Alibašić (1918-1943), Emin Redžepagić (1919-1944), Derviš-Dedo Šehović (1920-1943), Ramiz Koca (1923-1943), Abdurahman-Manjo Ćorović (1923-1944), Ejup Kurtagić (1925-1943) i Iljaz Hadži Pećanin (1925-1944).
ČETNIČKI NAPAD NA PAZAR I KUKAVIČKA ULOGA PAZARSKIH KOMUNISTA
U oktobru 1941. godine za Novi Pazar, a time i čitav Sandžak nastupa, najsudbonosniji period, u kojem Aćif efendija preduzima energične mjere kako bi spasio svoj narod od udruženih četničkih, nedićevskih i ljotićevskih koje su krenule da osvoje Novi Pazar. Aćif uvodi vanredne mjere u gradu, građanima dijeli oružje iz žandarmerijskih stanica i u isto vrijeme u pomoć poziva Bošnjake sa Pešteri, Biševa i Rožaja i kosovske Albance iz Drenice. Prvi četnički napad počeo je 04. novembra 1941. u 4 sahata izjutra. Zahvaljujući hrabrim braniteljima, ovaj, i druga dva četnička napada (21. novembra i 04. decembra)- uspješno su odbijeni, čime je četnicima Draže Mihailovića nanijet najveći poraz u toku 1941. godine.
Činjenica je da se pazarski komunisti u toku ova dva mjeseca, sudbonosna po bošnjački narod, nisu živi čuli, već su se krili po tuđim kućama. Kada se skoro čitav istočni Sandžak digao da brani Pazar oni su iz prikrajka posmatrali cijelu situaciju da bi se kasnije pojavili kao „oslobodioci“.
Sredinom 1942. godine, kada je prošla glavna opasnost od četnika, u okolini Novog Pazara komunistički ilegalci pojačavaju svoju aktivnost koja se uglavnom svodila na rasturanje komunističkih letaka i marksističke literature. U selu Požegi kod Novog Pazara najaktivniji komunista bio je devetanestogodišnjak Ramiz Koca, rođen 1923. godine. Bio je zapošljen kao pisar u opštini na Dohoviću. Na partijskom sastanku u Požegi, RAMIZ KOCA predlaže ubistvo Aćifa Hadžiahmetovića, komandanta odbrane Novog Pazara. Tada je većina članova prihvatila njegovu inicijativu. Atentator se izvlači žrebom. Bio je to komunista HASO ROŽAJAC. Međutim, po nalogu Sreskog komiteta iz Kosovske Mitrovice sa Ali Šukrijom na čelu, ova akcija likvidacije Aćifa efendije bila je obustavljena. O ovom događaju pisao je kontraverzni komunistički hroničar Mijo Radović u poglavlju „Novi Pazar u revoluciji“, knjige „Novi Pazar i okolina, na str. 342).
Zahvaljujući pobjedama savezničkih vojski nad Hitlerovom Njemačkom, i partizanske jedinice na čelu sa Titom, preuzimaju inicijativu na području cijele Jugoslavije i oslobađaju je. Krajem novembra 1944. godine partizani ulaze u Novi Pazar kao pobjednici. Titova najveća greška je što je krajem 1943. godine amnestiro Dražine četnike, tako da su oni u Novom Pazaru, tada sa alibijem partizanskih uniformi, mogli da urade ono što su uradili.
„Partizani-komunist se svete svojim političkim protivnicima, uspostavljaju prijeke sudove i na najveće sandžačko gubilište „Hadžet“, šalju bošnjačke prvake, ulemu, branitelje i ostalu elitu. I nedužnog Aćifa efendiju Hadžiahmetovića, koji je spriječio da Novi Pazar i okolina dožive tragediju sličnu Bošnjacima u Bihorsko-Limskoj oblasti“. (Iz teksta dr. Redžepa Škrijelja u listu „Danas“ od 05. jula 2013.)
Aćif efendija je javno streljan 21. januara 1945. godine na brdu Hadžet u Novom Pazaru, mjestu gdje je sa njim pogubljeno još preko 1.500 nevinih Bošnjaka. Komunistički dželati su njih ubili, ali nisu mogli da ubiju sjećanje na gazije i šehide o kojima nove generacije sa ponosom pričaju.
Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku agencije SANA.
